Ukrayna – Rusya Geri̇li̇m Hattı
Ukrayna’da Neler Oluyor?
Malum olduğu üzere dünya kamuoyunun gözü kulağı Ukrayna – Rusya arasında yaşanan krize çevrildi. Daha doğru bir ifadeyle dünya ABD’nin başını çektiği NATO ve Rusya arasındaki gerilime odaklanmış durumda. Yaşanan bu krizde Ukrayna yönetimi 2 seçenek arasında kalmaktadır. Birinci seçenek Ukrayna’nın tarihsel ve coğrafi bakımdan komşu ülkesi olan Rusya tarafına mı entegre olacak- Ukrayna’nın doğusundaki bölgelerde yaşayan halkın ekseriyeti bölgenin hali hazırda Rusya topraklarının bir parçası olduğuna inanıyor. – ya da Ukrayna halkının büyük çoğunluğunun talep ettiği AB üyelik sürecinin zarar görmemesi ve batıya yakın olunması gerektiği inancı.
İşte tamda böyle bir iklim içinde ABD ve Rusya tarafından karışıklığın fitili ateşlendi. Ateşin yanmasıyla birlikte batılı ülkeler ardı sıra bölgede yüksek olan tansiyonu daha da yükseltecek açıklamalar yapmaya başladılar. Anglosakson kanat tümden bir saldırı ile Kiev’de bulunan elçilik ve konsolosluklarını daha batıya Polonya sınırına taşıma kararı aldı. Vatandaşlarına Ukrayna’ya seyahat uyarısı yaptı. Halen Ukrayna içinde olan vatandaşlarına ise ülkeyi ivedilikle terk etmeleri gerektiğini belirttiler. Rusya’nın bu gelişmeler karşısında ki tutumu ise herhangi bir saldırı planlarının olmadığı, düzenli aralıklarla yaptıkları askeri tatbikatı icra ettiklerini kamuoyuna açıkladılar.
Fakat bölgeyi biraz incelediğimizde şunu rahatlıkla görebiliyoruz. Rusya ve etkisindeki Belarus gibi ülkelerin sınırlarını Rus askerlerine sonuna kadar açmış durumdalar. Yaklaşık 100 bin askeri araç Ukrayna’nın farklı sınır bölgelerinde konuşlanmış durumda. Ayrıca Rusların tatbikatlarda görev verdiği askeri personel sayısına baktığımızda oranın tatbikattan çokta ötede olduğunu görmek kolay.
Batı kanadından ise Ukrayna geçtiğimiz yıldan itibaren çok ciddi bir silah desteği geldiğini görüyoruz. ABD başta olmak üzere İngiltere ve Almanya tonlarca ağırlıktaki mühimmatı ve son teknolojik silahları Ukrayna ordusuna ‘‘ücretsiz’’ teslim etmekte. Mühimmatlar arasında uçaksavarlar ve güdümlü tanksavar füzeleri bulunmakta.
Tarihsel ve Jeopolitik Olarak Önemi?
Ukrayna – Rusya hattındaki gerilim bölge açısından yeni bir durum değil. Jeopolitik ve tarihsel olarak incelediğimizde bu alışılagelmiş bir durum. Rusya özelinde SSCB’nin (Sovyetler Birliğinin) 1991’de dağılmasıyla Rusya’nın bir çöküş yaşaması ve devamında bölgedeki gücünün örselendiğini biliyoruz.
Sovyetlerin dağılmasıyla birlikte irili ufaklı birçok ülke bağımsızlığını ilan etti. Bunlardan Polonya, Estonya, Çek Cumhuriyeti, Bulgaristan, Macaristan, Romanya gibi ülkeler SSCB’nin dağılmasını fırsat bilerek Avrupa Birliği ve NATO üyesi oldular. Fakat Putin’in başbakanlığa gelişi ile birlikte Rusya Federasyonu kısa bir sürede Sovyet idealini hayata geçirebilecek güce ulaşmıştır. Rusya’nın idealinde olan Rus İmparatorluğu hayali devamında yayılmacı politikasını beraberinde getirdi. Sovyetler birliğindeki ülkeleri tekrar hegemonyası altına alarak siyasal alanını genişletmeyi planlamaktadır.
Ukrayna 2013 – 2014 Halk Protestoları ve Kırım’ın İşgali
Yukarıda AB’ye ve NATO’ya katıldığından bahsettiğimiz ülkelerin bir benzer refleksini Ukrayna, Moldova ve Gürcistan’da göstermek istiyor ve batı kanadına yakınlaşıyorlardı. Bu durumu mercek altına alan Rus yönetimi böyle bir girişimin en büyük zararı kendilerine vereceğini bildiği için, sınırında AB üyesi özellikle NATO üyesi bir ülke istemiyordu.
Bundan dolayıdır ki 2013 yılında Ukrayna’da iç karışıklığa kadar giden olaylarda en az batılı devletler kadar Rusya’nın da etkisi yadsınamaz. Rusya’nın Ukrayna üzerinde yapabileceği kritik hamle kendisine bağlı hükümet ve başkanları görevde tutmasıydı. Batı’ya entegre olmak isteyen halk ise hükümetin değişmesi için bütün gücünü kitleler halinden meydanlara dökmüştü.
Ukrayna toprakları Rus siyasal tarihi açısından önemli bir kırılma noktasıydı. Bu nedenle Putin Ukrayna başkanlarını yakın markaja alır ve kendi kontrolünde tutmak isterdi. Eski Ukrayna Cumhurbaşkanı Viktor Yanukoviç’te bunlardan birisi. Yanukoviç’in Avrupa ile belli ticari anlaşmalar yapması bir anlamda Ukrayna’nın AB üyeliği için atılacak adımlarda ilerlemesi demekti. AB üyeliği ise devamında NATO üyeliğini getirecekti. Putin durumun gayet farkında olduğu için Yanukoviç’e reddetmesi zor bir teklif yaparak AB ile yapacağı anlaşmalardan vazgeçmesini sağladı. Devamında ise kamuoyunca bilinen sokak protestoları başladı. Protestolar devamın Yanukoviç’in koltuğunu kaybetmesini getirdi.
Zihinlerimizde daha net yer alması için Ukrayna’daki bu karışıklıkları Mayıs 2013’de İstanbul’da yaşanan Gezi Parkı olayları ile birlikte ele alabilirsiniz. İki eylem türü de birbirinin çok benzeri fakat çıkış noktası farklıdır. Muhalif grupları fonlayan Almanya özelinde batı kanadı sokak çatışmalarında birçok insanın hayatını kaybetmesine neden oldu. Kiev’de başlayan protestolar ülke geneline yayıldı.
Yaşanan karışıklık kısa bir süre içerisinde ülke içinde kaosa evrildi. Ukrayna’nın Rus kontrolünden çıkacağını anlaması üzerine Rus siyasi kanadı bir hamle yapmak zorundaydı. Bu hamle Kırım’ın işgali oldu. Ukrayna’yı ‘‘şimdilik’’ kaybeden Rusya masadaki diğer kartları devreye sokarak Kırım’ı ilhak etti. Kırım’ın işgali aynı zamanda Ukrayna’da ülke bütünlüğünün önünde büyük bir istikrarsızlık olarak duracak. Kısacası o çıban bir sonraki Rus hamlesine kadar kanamaya devam edecekti.
Donbas Neden Önemli?
2 Şubat 2022 tarihi itibari ile Ukrayna’nın Donetsk bölgesine yakın Adiivka’ya ulaştım. İlk gözlemim karlı ve soğuk bir Donetsk sabahı. Sokaklar Sovyet döneminin izlerini taşıyan duygulardan arınmış birbirinin aynı uzun ve yüksek sıralı sokak boyu uzanan binalar. Binaların birçoğunda 2014’te yaşanan çatışmalardan kalan izler halen mevcut. Terkedilmiş binalar ve ruhsuz caddeler ikinci dünya savaşı ortamını anımsatıyor. Adiivyka bölgesinin sembolik önemi var. 2014’te yaşanan çatışmalarda Adiivka merkez üstlerinden birisiydi ve burada Ukrayna ordusu kayıplar vermiş. Yaşamını yitiren askerler adına kendileri bir anıt düzenlemişler. Adiivka’da bulunan askeri gözlem noktalarına kısa bir sürede ulaşabiliyorsunuz.
Şimdi yukarıda sormuş olduğumuz Donbas neden önemli sorusuna coğrafi ve tarihsel olarak cevap vermeye çalışalım. Donbas, Donetsk’in kalbi durumunda. Coğrafi konum itibariyle Rusya’ya sınır bölgesi denilebilecek noktada olmasının yanı sıra, Ukrayna ve Rusya açısından çeşitli sembolik değeri olan bir bölge.
Donbas nüfus itibari ile Rus yanlıların (Rusların) kalabalığı oluşturduğu bir bölge. 2014’den bu yana dönem dönem ayrılıkçılar ve Ukrayna askerleri arasında çatışmalar meydana gelmekte. Ateşkesin yer yer ihlal edildiği bu bölgede kıvılcımın ateşe dönüşmesi an meselesi. Geçtiğimiz yıl (2021) 26 Mart’ta Rusya ayrılıkçıları sniper atışı ile dört Ukrayna askerinin ölmesine neden oldu. Bölgede yüksek olan tansiyon yaşanılan durumla birlikte zirveye çıktı.
Sonrasında Ukrayna Dışişleri Bakanı Dmitro Kuleba, Donbas’ta gerilimin tırmanması nedeniyle uluslararası topluma Rusya’yı “şiddetle kınama” çağrısı yaptı. Rusya’nın Ukrayna sınırında olan Bryansk , Voronej’e ve Kırım’a askeri sevkiyat yaptığını kamuoyuyla paylaştı. Bu talep ABD ve NATO ülkeleri tarafından tam anlamıyla karşılık buldu. Rusya’nın bölgede provokasyondan uzak durması vurgusu yapıldı. Ardından Kremlin Sözcüsü Dmitriy Peskov, “Rusya Federasyonu, silahlı kuvvetlerini tamamen Rusya Federasyonu topraklarında faaliyet sürdürdüğünü ve bunun hiçbir ülke için tehdit oluşturmadığını belirtti.
Ekonomik Merkezlerden Donbas
Dobas Kömür rezervleriyle ön plana çıkıyor. Geniş maden yataklarına sahip olan Donbas kömür rezervleriyle Avrupa’nın en büyük kömür rezevr merkezlerinden bir tanesi. Ayrıca bu geniş rezevr yatakları Rusya sınırlarına kadar ulaşmakta.
Donbas bölgesi Ukrayna nüfusunun yüzde 10’unu oluşturuyor. Fakat ülke ekonomisine büyük katkı sağlayan bölge gayri safi milli hâsılanın yüzde 20’sine denk düşüyor. Ukrayna ise ihracatının yüzde 25’ini buradan karşılıyor.
Donbas yerli halkı önceleri tarım toplumuyken Stalinle beraber endüstri toplumuna dönüştü. Rus İmparatorluğu hayalinde mihenk taşı durumunda. Rusya için son derece mühim üretimlerinde gerçekleştirildiği bir bölge olduğu için ayrı bir öneme sahip. Özellikle Rus uzay ve havacılık sanayisi, savunma sanayisi Donbas’ta ki üretimden yararlanıyor. Donbas’ta Rus tanklarının yapımında kullanılan özel bir demir cevheri de işleniyor. Yine Rus savaş helikopterlerinin motorları da bu bölgedeki fabrikalardan çıkıyor. Yani aslında bölge ekonomisi bir şekilde Rusya’ya da bağımlı. Bölgenin eğer Ukrayna’dan ayrılması söz konusu olursa, ülke önemli bir ekonomik kaynağını yitirmiş olacak. Özellikle iflasın eşiğinde bulunan ve dış sermayeye bağımlı olan Ukrayna için bu durum ekonomik çöküşü beraberinde getirebilir.
Cephe’de Geçen Birkaç Gün
Yukarıda Donbas özelinde açıkladığımız durum Ukrayna’daki krizi anlamamız için özet niteliğinde. Olayların çıkış noktasına hâkim olmadan kritik okuma yapabilmemiz bir hayli zor olacaktır. Bu vesile ile birlikte bölgeyi 2014’den bu yana takip eden yerel foto muhabiri arkadaşımızla birlikte Adiivka’dan cephe hattına gitmek için yola çıktık. Menzilimiz Rus yanlısı ayrılıkçı milislere sadece 100-200 metre uzaklığında kalan Zolote kırsalındaki cephe bölgesiydi.
Uluslararası yayın yapan birçok yayın kuruluşu ve gazeteciler bu bölgeye girmek için aylardır özel izinler alma uğraşı içindeydiler. Fakat savaş bölgelerinde yazılı olmayan belli kurallar vardır. Bu kurallar her daim işlemektedir. Gerekli izinleri alabilmek için resmi prosedürden ötesine ihtiyaç hasıl olmuştu. Neyse ki askeri karargâh üstüyle direk temas sağlandı ve 3 kişilik ekibimiz adına birkaç gün askerlere embet olma izinleri alınmıştı. Bundan sonra bizi cephe hattında tehlike riskinin en üst düzeyde olduğu mevzi hattı beklemekteydi. Tehlikenin hayati öneme sahip olduğunun farkındayız en ufak bir hata ölümle sonuçlanabileceği gibi kısmi sakatlıklara da neden olabilir. Bir uzvunuzu kaybetmeniz en iyi ihtimal.
Gazeteci olmanın temel koşulunun sahada birebir vuku bulan olaylara eşlik etmek olduğuna inanıyorum. Arazide bulunan kişilerin hayatlarına dokunmak zorundasınız, onları dinlemek, hissetmek yer yer soru sorarak onların duygu dünyalarına katılabilirsiniz. Bu eşiği geçtikten sonrasında saha size sayısız haber değeri taşıyan hikayelere kapı aralayacaktır.
Sıfır Noktası
Hazırlıklarımızı tamamladık ve askeri personel dışında girilmesi yasak bölgeye giriş yaptık. Gerekli aramaların ardından Ukrayna ordusu ve Rus ayrılıkçılarının bulunduğu sıfır noktasındaydık. Ukrayna askerleri şiddetli çatışmaların ardından ele geçirdikleri 2 bloklu binanın birini gelecek saldırılara önlem olarak kullanırken diğer binayı ise tamamen askerlere tahsis etmiş. Binaların tamamı kullanılamaz duruma gelmiş. Pencereler dışarıdan gelebilecek keskin nişancı atışlarına karşı battaniye ve tahta parçaları gibi malzemelerle kapatılmış. Böylece dışarıdan içerisi görüntülenemediği gibi içeride olanlar içinde zaman kavramının yok olması demek.
Mevzi hattı yüzlerce km uzunlukta. Şiddetli kar yağışı keskin soğuk hava mukavemeti düşürüyor. Eriyen karlar dizlerinize kadar su birikintileri oluşturmuş durumda. Mevzi de zaman zaman çok hızlı hareket etmek zorundasınız. Fakat bu her zaman mümkün değil. Gözlem noktaları arası yaklaşık olara300 – 400 metre aralığında. Sıfır noktasında aynı zamanda çok sessiz hareket etmek zorundasınız. Ukrayna askerlerinin de bizi en fazla uyardığı nokta burası oldu. Uzun namlulu silahlarla sürekli gözlendiği sesimizin ve görüntümüzün asla karşı taraftan fark edilmemesi gerektiğini söylüyorlardı.
Mevzide nöbet tutan askerlerle röportajlar yapılıp görüntüler toplandıktan sonra hızlıca geceyi geçireceğimiz binaya döndük. Binanın her katında farklı bir yaşam alanı vardı. İlk kat mutfak ve gıda muhafazası için kullanılırken üst katlarda askerlerin yatacakları odalar mevcuttu.
Mevzideki Hayatlar
Ukrayna ordusu paralı askerlerden oluşmaktadır. Çeşitli yaş gruplarından farklı cinsiyetlerdeki insanların
bir arada olduğu askeri karargâh. 22 yaşlarında genç bir askerle 63 yaşındaki kadın askeri bir arada görebileceğiniz bir yer. Aynı ailenin üyesi baba ve oğlu orduda farklı cephelerde görev almaktalar. Baba endişesi gözlerinden rahatlıkla okunabiliyor. Ukrayna’da bir iş dalı olarak tercih edilen askerlik, bünyesinde uzun yıllar görev alan kişileri barındırıyor.
Andrei bu askerlerden sadece birisi. Andrei yaklaşık 8 yıldır Ukrayna ordusunda görev yapmakta. 2014 yılında Ukrayna Ordusu’nun Rus ayrılıkçılara karşı başlattığı operasyonlarda orduya katılmış. Bölgeye hâkim olan Andrei 2014’den bugüne cephe hattına her akşam Rus ayrılıkçılar tarafından havan ve silah atışları gerçekleştiğini söylüyor. Bu durumun kendisi açısından normalleştiğini hayatının bir parçası haline dönüştüğünü belirtiyor.
Vücudunun neredeyse tamamı dövmelerle kaplı olan Anderi dövmelerinin her birinin ayrı b
ir hikayeye sahip olduğunu söylüyor. Örneğin kalaşnikof olarak bilinen AK – 47 Rus yapımı silah dövmesini göstererek Ruslara ‘‘gelin bekliyoruz’’ mesajını verdiğini dile getiriryor. Andrei ile ilgili diğer dikkatimizi çeken yön ise 7 aydır kendisine eşlik eden Lucifora. Lucifora pitbull cinsi olarak bilinen köpek türü. Düzenli olarak sahibi Andrei ile birlikte günde 4 saat mevzide nöbet tutuyor. Bir an olsun sahibinin yanından ayrılmayan Lucifora halinden hayli mutlu görünüyor.
Ukrayna ve Rus ayrılıkçılar arasında ki sıfır noktasında bir başka ilgimizi çeken hikâye ise Oksana’ya ait. Oksana’nın yaşı 63, kendisi 20 yılı aşkındır Ukrayna ordusunda görev yapmakta. Şuan geri hizmet denebilecek işlerle ilgileniyor. Askeri karargâhta düzenli olarak kahvaltı ve akşam yemeklerinden sorumlu. Ayrıca haftalık yemek menüsünü bir hafta öncesinden hazırlıyor.
Oksana ile kısa bir süre konuştuktan sonra anlıyoruz ki içinde bulunduğu durum ziyadesiyle kendisini bıktırmış durumda. Bitmek bilmeyen koşuşturma, soğuk, kasvetli ve hijyenden uzak bu hayat fazlasıyla onu yormuş. ‘‘Yapacak başka bir işim yok, hayatta kalmak için çalışmak zorundayım, ikamet ettiğim bu bölgede iş imkanları kısıtlı’’ diye ekliyor.
Silah Seslerinin Altında Bir Gece
Karargâhta bizlere askerlerin odasından bir yatak ayrıldı. Geceyi bu odada geçirecektik. Odanın camları plastik çöp poşetleri, çarşaf ve tahtalarla düzensiz bir şekilde kapatılmıştı. Oda da herhangi bir düzen olmadığı gibi içerisi pis ve kirliydi.
Gözlem noktalarında ortalama 4 saat nöbet tutan askerler gecenin orta yerinde nöbet değişimi yapıyorlardı. Nöbete gidecek olan asker hazırlanırken mühimmat ve kamuflaj sesleri içiçe geçiyordu. Ayrıca gece gerçekleşebilecek saldırılara karşı çelik yelek ve kaskınızı her daim yakınınızda tutmak zorundasınız. Birde bunlara kalaşnikof silahları eklenince böylesi bir ortamda uyumak hiçte kolay olmuyordu.
Gecenin en sessiz anında ani bir sesle bütün odadaki askerler ayaklandı. Rus ayrılıkçıları tarafından havan atışları başlamış ara ara uzun namlulu silahlar ateşleniyor ve hepsine şahit oluyorduk. Ukrayna askerlerinin anında karşılık vermesiyle sesler şiddetini daha da arttırıyor ve birkaç dakika sonunda geceyi sessizlik kaplıyordu tekrar. Ardından hayat olağan akışıyla ilerliyordu ve askerler uykuya devam ediyordu.
Bizim için uzun süren bu gecenin ardından gün aydınlandı ve Oksana’nın mesaisi kahvaltı hazırlıklarıyla başlamıştı. Ukrayna ordusu askerleri ise mevzide yerlerini alıyorlardı.
Asker Sürecin Sonlanacağına İnanmıyor
Yerel halktan sonra karargâhta da tecrübeli askerle konuştuğumuzda aynı cevabı almıştık. Rusya ve Ukrayna arasında ki bu krizin sonlanmasının bir hayal olduğunu düşünüyor ve barışın geleceğine inanmıyorlardı. Aslında bu durum arazideki gerçeklikle birebir uyuşuyordu. Saha da havanın kokusu Rusya’nın özellikle Doğu Ukrayna bölgesinden vazgeçmeyeceği er yada geç Kırım’da yapmış olduğu hamleyi bu bölgeler içinde uygulayacağı biliniyordu.
Rusya’nın askeri gücü yadsınamaz bir gerçekti. Ukraynalı askerlerden bir kısmı ‘‘ Putin saldırıya karar verirse 2 gün gibi kısa bir sürede mevzilerimizden içeriye girebilir, fakat bizler savaşı gördük ve alıştık son mermimiz bitip canımız çıkana dek savaşacağız. Başka bir seçim hakkımız yok.’’ diyorlardı.
Bu fakirinde şahsi düşüncesi Rusya Ukrayna’nın başkent ve batı kısmına bir saldırı düzenlemeye cesaret edemez. Bu Putin’i yeni bir Hitler yapar. Fakat kadim Rus diplomasisi Donetsk ve Luhansk bölgelerini ayrı bir cumhuriyet olarak tanıyacak ve ikinci bir Kırım’ı dünyanın gözü önünde hayata geçirecektir.
Selam ve dua ile.
Sağlıcakla kalın…
